Pod koniec lat 70. jego grafiki zdobiły mury nowojorskiej metropolii. Niektórzy widzieli w nim zwykłego grafficiarza, inni rzadki talent. Dla Andy’ego Warhola był źródłem inspiracji, dla Madonny pierwszą miłością, a sam siebie nazywał żywą legendą. Jean-Michel Basquiat, prekursor sztuki graffiti i uliczny erudyta, który do dzisiaj budzi skrajne emocje.

Nowy Jork, końcówka lat 70. Andy Warhol je lunch z kuratorem Henrym Geldzahlerem. Nagle, ni stąd ni zowąd podchodzi do nich młody, czarnoskóry chłopak z rozwichrzoną fryzurą. Dziwne, zwykle goście restauracji, w których jada Warhol, są na tyle onieśmieleni obecnością artysty, że nikomu do głowy nie przychodzi choćby kurtuazyjna rozmowa. Młodziak, który podchodzi do stolika jest inny, po hardym spojrzeniu widać, że niewielu rzeczy boi się w życiu. Zamienia kilka słów z Warholem, a po krótkiej pogawędce sprzedaje mu własnoręcznie robioną pocztówkę zatytułowaną „Głupie gry, złe pomysły”. Geldzahler drapie się po głowie, jakby zadawał sobie pytanie: Ten chłopak będzie nowym objawieniem w świecie sztuki czy sprzedawcą, który każdy kamień zamieni w złoto?

Podczas gdy Henry nie może wyjść z podziwu nad tym, jak chłopak zręcznie żongluje słowami, uśmiech nie znika z twarzy Warhola. Zdaje się być zafascynowany stojącym przed nim młodzieńcem. To uczucie będzie mu towarzyszyło tak naprawdę do śmierci Jeana-Michela, a przypadkowe spotkanie okaże się przełomowe – da początek przyjaźni, w czasie której obie strony będą zaspokajały swoje potrzeby – król pop-artu stanie się mecenasem młodego artysty, a on tymczasem źródłem inspiracji i energii mistrza.

SAMOzwańczy król Nowego Jorku

Wychowywał się w wieloetnicznym Brooklynie, którego kultura była zlepkiem wielu narodowości: Polaków, Włochów, Żydów i Afroamerykanów. Takie środowisko było dla niego jak szkoła życia, w której nietolerancja jest na porządku dziennym. Nieprzyjaźni sąsiedzi, depresja matki i awantury z agresywnym ojcem wypychały go poza brooklyński świat, a spokoju szukał w muzeach i galeriach. Był samoukiem. Wrażliwcem, który nie umiał żyć bez literatury i sztuki. Włócząc się z przyjaciółmi po ciemnych zaułkach Nowego Jorku, szukał sposobu, który pozwoli mu wyrazić siebie.

Od lewej: Jean-Michel Basquiat | Bez tytułu | 1983, Jean-Michel Basquiat | Bez tytułu | 1984

W końcu go znalazł. Przybrał pseudonim SAMO (od „Same Old Shit”), a miejskie ulice zapełnił hasłami w stylu „SAMO jako alternatywa dla Boga” czy „SAMO jest końcem burżuacji”. Każdy slogan opatrywał symbolem „©” i koroną, które wskazywały nowego króla miasta. Tworzone sprayem hasła piętnowały polityków, pogoń za bogactwem i nierówności społeczne. Inspirowane poezją haiku slogany tworzył często pod osłoną nocy, niczym Banksy. Chociaż nie miał grosza przy duszy, malował – często na wszystkim, co miał pod ręką – lodówce, drzwiach czy znalezionej na ulicy teczce.

Wielu nowojorczyków chciało go poznać, a przynajmniej dowiedzieć się, jak brzmi nazwisko SAMOzwańczego artysty. Jean-Michel nie kazał im długo na to czekać. Przedstawił się w 1978 roku w wywiadzie na łamach „Village Voice”, a na murach napisał „SAMO umarł”.

Madonna, pierwsza miłość

Podczas gdy SAMO umiera, Basquiat rodzi się na nowo. Nagle miasto otwiera dla niego swój tajemniczy świat wypełniony klubami nocnymi i znajomymi z pierwszych stron gazet, a on szaleńczo chce wycisnąć z tych pięciu minut jak najwięcej. Próbuje swoich sił jako DJ, wymienia się inspiracjami z innymi grafficiarzami, bierze udział w teledysku „Rapture” Blondie. Wtedy poznaje swoją pierwszą miłość, która każe mówić na siebie „Madonna”. Jean-Michael wieszczy jej karierę muzyczną i nawet nie zdaje sobie sprawy, jak prorocze już niedługo okażą się jego słowa.

Związek Basquiata i Madonny jest krótki, ich drogi rozchodzą się na początku lat 80. Ona skupia się na budowaniu swojej marki, on szuka nowych dróg ekspresji w malarstwie. Swojej ówczesnej miłości poświęca jeden z obrazów „A Panel of Experts” – zapisuje imię Madonny, po czym je przekreśla i na jego miejsce wstawia „Venus”, zapewne pseudonim nowej dziewczyny. – Jean-Michel był niesamowitym człowiekiem, kochałam go. Kiedy z nim zerwałam, kazał mi oddać podarowane obrazy, a potem pomalował je na czarno – wspominała Madonna po latach.

U szczytu sławy

Przekreślenia na obrazach stały się znakiem rozpoznawczym Basquiata. W ten sposób paradoksalnie podkreślał znaczenie słów – uważał bowiem, że ludzie zwracają większą uwagę na słowa, które ktoś próbuje ukryć. Na jego obrazach nie zobaczymy wyraźnie zarysowanych konturów czy pięknych postaci. Twórczość artysty krzyczy kolorem i jest echem miksu kultur, w którym dorastał, z wyraźną przewagą nurtów afrykańskich. Z prac Basquiata przebijają słowa, które łączą się z przekazem wizualnym. Dzięki tym obrazom patrzymy na świat oczami Jeana-Michela – widzimy to, co go przeraża, śmieszy czy wprawia w zadumę.

Motywami, które często się powtarzają, są czaszki i twarze inspirowane afrykańskimi maskami. Na jednym z obrazów możemy zobaczyć twarz czarnoskórego policjanta, obok której artysta dopisał słowo „pionek”, sugerując poddańczość funkcjonariusza wobec mechanizmów świata.

U szczytu sławy, kiedy w końcu stać go na garnitury od Armaniego, nie może oderwać się od pracy. Przeraża go myśl, że czar pryśnie, a on znowu znajdzie się na Brooklynie. Zdesperowany, coraz częściej sięga po heroinę i kokainę.

12 sierpnia 1988 roku zostaje znaleziony martwy w swojej pracowni na Manhattanie. Staje tym samym ramię w ramię obok Jimiego Hendrixa, Jima Morrisona czy Janis Joplin i dołącza do legendarnego Klubu 27. Jako jedyny reprezentuje w nim obszar malarski – cóż, jak na prawdziwego Króla przystało, nawet w takim towarzystwie musi się wyróżnić.

Zobacz więcej obrazów Jean-Michel Basquiata >

Literatura:

Emmerling Leonhard | „Basquait” | 2003 | Wydawnictwo Taschen

www.theguardian.com

www.bbc.com

Polub Szlaki Sztuki 👍