Niezależne. Zdeterminowane. Siłaczki. Taki obraz kobiet w sztuce istnieje, choć w ogólnej świadomości jest na ogół wyparty przez wizerunek kobiety akuratnej, która występuje u boku mężczyzny lub z uległością prezentuje swoje nagie wdzięki. Jakie oblicza silnych kobiet uwiecznili mistrzowie? Warto znać przynajmniej kilka z nich.

1. Eugène Delacroix | Wolność wiodąca lud na barykady | 1830 | Luwr, Paryż

„Wolność wiodąca lud na barykady” to jedno z najbardziej znanych dzieł Delacroix. Zwycięski rząd zamówił je u młodego malarza po rewolucji lipcowej w 1830 roku. Ukazana na obrazie scena ma miejsce w Paryżu – w tle ukazana jest katedra Notre-Dame. Zdaniem wielu historyków właśnie w tym miejscu, gdzie widać bohaterów dzieła, czyli nad lewym brzegiem Sekwany, wybuchła rewolucja.

W centralnym miejscu widzimy półnagą kobietę, której suknia przypomina antyczną szatę. Na głowie ma frygijską czapkę, w dłoni bagnet. To uosobienie Marianne, czyli francuskiego symbolu wolności. Kobieta na obrazie Delacroix jest symbolem walki o wolność. Wyniesiona ponad innymi ludźmi przewodzi rewolucji. Dzięki silnej i wyprostowanej sylwetce wygląda jak antyczna bogini.  

Warto pamiętać, że tzw. frygijka ma długą tradycję w historii dążenia Francji do wolności. W XVIII wieku, w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, czapka wolności przybrała czerwoną barwę i często występowała przyozdobiona kokardą tricolore. W czasie II wojny światowej czerwona czapka frygijska była symbolem Wolnych Strzelców i Partyzantów Francuskich.

Na obrazie autor chciał ukazać przedstawicieli wszystkich warstw społecznych. Widzimy więc eleganckiego mężczyznę z cylindrem (podobno sam Delacroix), chłopca z bronią w ręku, chłopa z szablą i żołnierzy. Poprzez taki dobór postaci autor chciał ukazać przyświecającą rewolucji ideę „Wolność, równość, braterstwo”.

2. Frida Kahlo | Autoportret w cierniowym naszyjniku z kolibrem | 1940 | Kolekcja Muraya, Harry Ransom Center, Uniwersytet Teksański, Austin

Autoportret kobiety, której życie naznaczone było trudem i cierpieniem. Być może dlatego z obrazu bije taka siła? Dzisiaj artystka otoczona jest sławą, a jej obrazy cieszą się ogromną popularnością na rynku sztuki.
  
Po kolei. Przykrych momentów w życiu tej świetnej artystki było kilka. Pierwszy – w wieku sześciu lat. Zachorowała wtedy na polio. Chociaż udało jej się wyjść z choroby, pozostał po niej trwały ślad – prawa noga Fridy była cieńsza i krótsza niż lewa. Może właśnie wtedy narodziło się jej marzenie o zawodzie lekarza? Niestety, nie miało szans na spełnienie. Drugi – w 1925 roku, podczas podróży autobusem ze swoim przyjacielem Alejandro. Trolejbus zjechał ze swojej trasy i zderzył się z autobusem, w którym była przyszła artystka. Wypadek uszkodził jej kręgosłup, spowodował zmiażdżenie miednicy i złamanie nogi. Ból miała czuć do końca życia. Prawdopodobnie dzięki wypadkowi i nudzie rekonwalescencji sięgnęła po farby.

Na „Autoportrecie z cierniowym naszyjnikiem i kolibrem” widzimy artystkę z utkwionym przed siebie, stanowczym i jakby odrobinę smutnym wzrokiem. Jej szyję otacza nakłuwający skórę cierń, który może nawiązywać do cierpienia Chrystusa. Na pnączu wisi koliber, który według ludowych wierzeń mezopotamskich miał przywracać utraconą miłość. Zza lewego ramienia artystki wygląda czarna pantera, symbol śmierci. Przy prawym jest małpa oznaczająca pożądanie (a jak wiemy z opisów życia Fridy ani ona ani jej mąż nie stronili od romansów).

Tamara Łempicka i Coco Chanel – one to potrafiły zmienić modę! >

3. Henri Rousseau | Zaklinaczka węży | 1907 | Muzeum Orsay, Paryż

Podobno obraz ten zamówiła u Rousseau matka malarza Delaunaya, która podróżowała po Indiach Zachodniach. Trudno jednak rozpoznać, jakie miejsce przedstawia dzieło. Na pewno jest egzotyczne dla typowego mieszkańca Paryża.

W dżungli, przy świetle księżyca, tajemnicza kobieta gra na flecie. Melodia wzywa zwierzęta i węże. Oniryczna aura obrazu, pomimo prymitywizmu i braku wykształcenia autora, przyciąga. Postać zaklinaczki węży niejednokrotnie była porównywana do biblijnej Ewy. Kobieta nie boi się ani węży ani ciemności. Jest piękna i nieustraszona. Wojowniczka i kusicielka w jednej postaci.

4. Stanisław Wyspiański | Macierzyństwo | 1905 | Muzeum Narodowe w Krakowie

Jaki związek z wizerunkiem nieustraszonej kobiety ma postać matki karmiącej piersią dziecko? Siłę na tym obrazie można rozpatrywać z dwóch perspektyw. Matka daje dziecku życie, pozwalając mu pić własne mleko. Obok niej są dwie inne dziewczynki, które można interpretować jako starsze dzieci. Również wykarmione przez matkę, mają szansę dorastać i rozwijać się. W rzeczywistości, jak wiemy, to podwójny portret Helenki, 10-letniej córki Wyspiańskich.

Wyspiański często przedstawiał na obrazach motyw kobiety-matki. Rodzina była dla artysty bardzo ważna. Być może jego zainteresowanie tematem wynikało z własnego życia, naznaczonego wczesną śmiercią matki. Rozpatrując więc z drugiej perspektywy motyw matki można zauważyć jej wpływ na twórczość syna-artysty. Może więc w przekazywaniu życia tkwi jej siła?

5. Wojciech Kossak | Emilia Plater w potyczce pod Szawlami | zbiory prywatne

24-letnia szlachcianka z Wilna włącza się w Powstanie Listopadowe, patriotyczny zryw niepodległościowy rozpoczęty 29.11.1830 roku i na stałe wpisuje się w historię niepodległej Polski.

Być może na jej odważne działania wpłynęło nieszczęśliwe dzieciństwo, kiedy to musiała razem z matką opuścić rodzinny majątek i uciekać przed ojcem-hulaką? Być może nie zostałaby słynną bohaterką, gdyby nie dziecięce zamiłowanie do książek oraz fascynacja sylwetkami Joanny d’Arc i Tadeusza Kościuszki? Chociaż na żadne z tych pytań nie jesteśmy w stanie uzyskać jednoznacznej odpowiedzi, Plater jako kapitance Wojska Polskiego nie można odmówić odwagi i determinacji, jaką wykazała w walce o niepodległy kraj.

Co ciekawe, upowszechniony wizerunek Emilii Plater jako pięknej, smukłej i szczupłej kobiety o lśniących i rozwianych włosach został mocno wyidealizowany po jej śmierci. W rzeczywistości, według Ignacego Domeyko, miała wyglądać tak: niskiej urody, blada, niepiękna, ale okrągłej, przyjemnej, sympatycznej twarzy, błękitnych oczu, kształtnej, ale niesilnej budowy; była poważną, bardziej surową, niż ujmującą w obejściu się, mało mówiąca i spojrzeniem nakazująca dla siebie należne względy i przyzwoitość.

Salonowy, zamożny świat nie poważał Emilii. Ba! Bohaterka spotykała się z kpinami, złośliwościami i zarzutami o niemoralność. Dla równowagi, zdobyła poważanie chłopów i kawalerzystów. To właśnie z nimi pod rozwiniętą flagą Polski odnosiła zwycięstwa na Litwie.  

6. Jan Matejko | Dziewica orleańska | 1886 | Muzeum Narodowe w Poznaniu

To największe dzieło Matejki (wcale nie jest nim „Bitwa grunwaldzka”!) o rozmiarze 484 x 973 cm ukazuje Joannę d’Arc podczas triumfalnego wjazdu do Reims przed koronacją Karola VII.

Obraz, wbrew pozorom, wcale nie jest plątaniną przypadkowych twarzy i postaci. W centralnym miejscu widzimy Joannę d’Arc, przeciętną i niepiśmienną dziewczynę, która stała się francuską bohaterką narodową i świętą kościoła. Według relacji, miała wizję od Boga, która nakazała jej uwolnić kraj od najeźdźców z Anglii. Dzięki swojej charyzmie udało jej się zdobyć szansę poprowadzenia wojska do walki. W rezultacie przyczyniła się do wyzwolenia Orleanu, zdobywając powszechny szacunek. Niestety, została schwytana i osądzona przez kościelny sąd, który skazał ją na spalenie na stosie (w maju 1431) w wieku 19 lat. Kilkadziesiąt lat później została rehabilitowana, a w 1920 kanonizowana.

Piękna i niezależna? Dowiedz się więcej o Ewie Demarczyk, divie „Piwnicy pod Baranami” >

Polub Szlaki Sztuki 👍